Volksgezondheid en milieu

Inleiding

Volksgezondheid

De gemeente wil de gezondheid van de inwoners beschermen en bevorderen. Elke inwoner moet een gelijke kans hebben op een gezond leven, ook als inwoners daar zelf niet toe in staat zijn (door sociaal en/of economische status). De Walcherse gemeenten hebben daarom de Nota gezondheidsbeleid Walcheren opgesteld.

Milieu

Een duurzame en energieneutrale maatschappij is één van de grootste uitdagingen van de komende decennia. Ook de gemeente Middelburg levert haar bijdrage hieraan. Sterker nog, de gemeente heeft een voorbeeldfunctie.

Beleidskader

Vastgestelde gemeentelijke beleidsnota's:

• Lokaal preventie akkoord "Samen voor een gezonder Middelburg 2021-2023"

• Middelburgs model "Inhoudelijk kader transformatieproces ‘Beweging naar voren’ "

• Middelburgse Visie Milieu 2019-2025

• Klimaatbestendige Middelburgse samenleving 2018-2050

• Afvalbeleid Middelburg na pilotfase (2020-2027)

• Groenbeleidsplan Gemeente Middelburg 2016–2026

• Klimaatadaptatiestrategie Zeeland 2021-2026

• Regionale Energiestrategie Zeeland (vastgesteld in 2021)

• Regionale Structuur Warmte Zeeland (vastgesteld in 2021)

• Transitievisie Warmte

• Stedelijk Waterprogramma 2021-2030

Wat wilden we bereiken?

Volksgezondheid - Maatschappelijk effect

Inwoners van Middelburg hebben het vermogen zich aan te passen en eigen regie te voeren op sociale, fysieke en emotionele uitdagingen van het dagelijks leven. Het streven is ervoor te zorgen dat alle inwoners van gemeente Middelburg gezond en gelukkig leven. Gezondheid is meer dan ‘niet ziek zijn’. Gezondheid gaat ook over veerkracht, over meedoen in de maatschappij.

Doelstellingen

De gezonde keuze wordt de aantrekkelijke keuze, zowel op school/opleiding, als op werk of in de vrije tijd. Dit doen wij door ook naar de onderliggende factoren van gezondheid te kijken, aandacht te hebben voor de meer kwetsbare inwoners en integraal samen te werken. Hierbij zijn 3 kernwaarden essentieel:

1. Positieve gezondheid

2. Toegankelijk voor alle inwoners

3. Samenwerken

Milieu - Maatschappelijk effect

Een gezonde, duurzame, veilige samenleving en leefomgeving en een duurzame ontwikkeling van de gemeente.

Doelstellingen

1. Voorzien in de behoeften van de huidige generaties, zonder de mogelijkheden van toekomstige generaties te beperken om gezond en goed te kunnen leven"

2. Energieneutraal en klimaatadaptief in 2050

3. Minder afval en meer hergebruik van grondstoffen. Verhogen van het scheidingspercentage van het afval

Wat hebben we bereikt?

Volksgezondheid

Doelstellingen Volksgezondheid – Positieve Gezondheid

In 2021 is een Lokaal Preventie Akkoord (LPA) afgesloten “Samen naar een gezonder Middelburg”. Het LPA heeft een looptijd van 3 jaar. Uitgangspunt is Positieve Gezondheid

Milieu

Doelstelling - Milieu

1. Op nagenoeg alle 14 thema’s uit de Middelburgse Visie Milieu 2019-2025 zijn activiteiten uitgevoerd. De nadruk lag op de thema’s energie, afval en klimaatadaptatie.

2. In 2020 is de Regionale Energiestrategie (RES 1.0) vastgesteld. In september 2021 is de Klimaatadaptatiestrategie Zeeland vastgesteld. In december 2021 is de Transitievisie Warmte goedgekeurd.

3. De totale hoeveelheid fijn restafval, grofvuil en verbouwingsrestafval bedroeg in 2021 148 kg per inwoner. In 2020 was dit nog 225 kg per inwoner.

Wat hebben we ervoor gedaan?

Volksgezondheid

Uitvoeren werkagenda gezondheidsbeleid

In 2021 is een Lokaal Preventie Akkoord (LPA) afgesloten “Samen naar een gezonder Middelburg”. Het LPA heeft een looptijd van 3 jaar. Uitgangspunt is Positieve Gezondheid.

Positieve gezondheid: een brede blik op gezondheid

Als uitwerking op het Lokaal preventie akkoord "Samen naar een gezonder Middelburg 2021-2023" kijken we met een brede blik naar gezondheid. Positieve Gezondheid is het concept dat wij volgen. Hierin wordt gezondheid uitgelegd in zes dimensies:

1. lichaamsfuncties

2. mentaal welbevinden

3. zingeving

4. kwaliteit van leven

5. meedoen

6. dagelijks functioneren

Met die bredere benadering draag je bij aan het vermogen van mensen om met de fysieke, emotionele en sociale uitdagingen in het leven om te gaan. Én om zo veel mogelijk eigen regie te voeren. Hierbij ligt een duidelijke link naar het programma Sociaal Domein. Vroegsignalering en het versterken van de samenwerking tussen het medisch en sociaal domein is hierbij essentieel.

Toegankelijk voor alle inwoners

Gezondheidsverschillen tussen bevolkingsgroepen zijn in Nederland groot. Ook in Middelburg. Mensen met een lage opleiding en laag inkomen zijn in onze samenleving veel slechter af. Ze roken meer, hebben vaker overgewicht, bewegen te weinig en eten ongezonder. De gezondheidsproblemen staan vaak niet op zichzelf, maar maken onderdeel uit van bredere problematiek. We richten onze acties op alle inwoners.

Samenwerken in wijknetwerken

Integrale aanpak vraagt om samenwerken. Om het zelf organiserend vermogen van inwoners beter te benutten. En om de samenwerkingsverbanden te verbeteren worden in Middelburg wijknetwerken ontwikkeld. De wijknetwerken bestaan uit vrijwillige en professionele partijen in het voorliggend veld en anderen die in de wijk een signalerende rol spelen.

Werkagenda

Roken: Bijdragen aan de doelstelling van de rookvrije generatie

Een initiatief van JOGG (Jongeren op Gezond Gewicht) Middelburg zet in op het gezonder én rookvrij maken van de leefomgeving. Inmiddels is op 5 V.O. (voortgezet onderwijs) locaties structureel aandacht voor roken, alcohol en drugs in samenwerking met Emergis Preventie. 7 sportverenigingen zijn rookvrij, 30 speelplekken hebben een rookvrije inrichting om roken te ontmoedigen. 4 binnenlocaties, een kinderboerderij, het Cruyffcourt en 2 kinderopvanglocatie zijn rookvrij én geeft zijn personeel training om zowel de rol van de ouders te belichten en ook een Rookvrije werkplek te zijn voor nieuwe medewerkers en/of stagiaires. Het Stadskantoor is rookvrij ingericht, mede om het goede voorbeeld uit te stralen. Daarnaast is aansluiting vanuit JOGG bij de Coalitie Kansrijke Start Middelburg om roken voor, tijdens en na de zwangerschap terug te laten dringen en is vanuit die hoedanigheid aansluiting bij het Kringoverleg Verloskundigen.

Alcohol: Het gebruik van alcohol tegengaan

Door de inzet van JOGG TeamFit wordt het thema ‘Verantwoord Alcoholbeleid’ onder de aandacht gebracht in de sportomgeving. Samen met Emergis preventie is er structureel aandacht om het gebruik van alcohol tegen te gaan. Inmiddels is het terugdringen van alcoholgebruik opgenomen in de jaarplannen van 5 V.O. locaties. De NIX 18- campagne is onder de aandacht gebracht bij 6 sportverenigingen middels een bezoek van JOGG TeamFit en Emergis preventie. Het aantal watertappunten op openbare locaties is uitgebreid. Er zijn gesprekken gaan de met de Vereniging Ondernemers Middelburg (VOM) op dit thema.

Naast de lokale aandacht voor het terugdringen van alcoholgebruik wordt er Zeeuws ingezet om het alcohol gebruik terug te dringen met de aanpak “Laat ze niet verzuipen”. (LZNV) Dit is een samenwerking tussen alle Zeeuwse gemeenten, GGD Zeeland, Emergis Preventie, Politie Zeeland-West-Brabant en andere maatschappelijke partners. Zij zetten landelijke campagnes uit als: “Zien drinken , doet drinken”, de “Ik pas campagne” en “NIX 18”.

Gezond gewicht

Vanuit de ‘Gezonde School” aanpak is hier aandacht voor middels het thema voeding en bewegen & sport. Inmiddels hebben 9 basisscholen het certificaat “Gezonde School”. Vanuit de JOGG-aanpak wordt de doelgroep 0-19 jaar bereikt. De indirecte doelgroep zijn ook volwassenen omdat dit onderdeel is van de ‘omgevingen’ rondom de directe doelgroep. Daarnaast inzet vanuit JOGG Teamfit op dit thema. Er is een samenwerking met Cool2Bfit, een programma voor kinderen met overgewicht in de leeftijd van 8-13 jaar.

Vanuit het Lokaal Preventie Akkoord (LPA) is in 2022 het project Heldhaftig Fit gefinancierd. Dit is een multidisciplinair leefstijlprogramma voor jongeren met overgewicht van 13 tot 18 jaar oud. Er wordt onder andere samengewerkt met kinderfysiotherapeuten, diëtisten, gedragsdeskundigen, buurtsportcoaches, GGD- jeugdartsen/verpleegkundigen en scholen.

Mede vanuit het LPA zijn meerdere watertappunten bij scholen en sportclubs gerealiseerd, om “water drinken is de norm” nog meer kracht bij te zetten. Er wordt veel aandacht gegeven aan het thema “gezonde schoolkantines”. Eén V.O. locatie heeft inmiddels dit certificaat, andere locaties zijn aanstaande.

Voor de doelgroep > 18 jaar is geïnvesteerd in het gecombineerde leefstijlprogramma COOL. Mensen met overgewicht en lichamelijke klachten krijgen vanuit de huisarts een verwijzing voor dit programma. Een leefstijlcoach gaat aan de slag voor een gedragsverandering in leefstijl om vervolgens diegene te begeleiden naar lokaal beweegaanbod.

Mentale gezondheid

Mentale gezondheid is een breed onderwerp dat invloed heeft op alle andere thema’s.

Welzijn op Recept 

25 oktober 2021 is officieel gestart met Welzijn op Recept in Middelburg middels een pilot van 1 jaar. In oktober en november 2022 waren de eindevaluaties bij de 4 betrokken huisartsenpraktijken. Belangrijkste uitkomsten daarvan zijn dat het project een belangrijke bijdrage levert aan het doel om de samenwerking met huisartsen te versterken. Dit blijkt uit:

• het enthousiasme van de betrokken huisartsen over het project

• het relatief hoge aantal (62) verwijzingen dat huisartsen in het afgelopen jaar hebben gedaan naar de welzijnscoaches

• de door de huisartsen gesignaleerde eerste effecten op hun patiënten (patiënten die beter in hun vel en minder een beroep op de huisarts doen).

De thema’s eenzaamheid, mentaal welbevinden en participatie komen vaak terug. Vanuit de welzijnscoach worden mensen vooral in contact gebracht met informele organisaties, dagactiviteiten en geholpen bij het opdoen van contacten. In mindere mate wordt doorverwezen naar professionele hulpverlening zoals maatschappelijk werk en TIM. Op 1 december 2022 heeft de officiële afsluiting van de pilot plaatsgevonden, om vervolgens de voorbereidingen te starten met de uitrol van Welzijn op Recept naar de overige Middelburgse huisartsenpraktijken.

Kansrijke Start 

Kansrijke start is een project wat ook de samenwerking tussen het medisch en sociaal domein stimuleert én de mentale gezondheid ten goede komt. De eerste 1.000 dagen zijn cruciaal voor een goede start. Met het landelijk actieprogramma Kansrijke Start wordt geïnvesteerd in de best mogelijke start en een optimale kans op een goede toekomst voor zoveel mogelijk kinderen. De gezondheid voor, tijdens en na de geboorte blijkt een belangrijke voorspeller van zowel fysieke als mentale problemen op latere leeftijd. In Middelburg is een lokale coalitie Kansrijke Start sinds een jaar gevormd. Er zijn gezamenlijke ambities en doelen geformuleerd voor de komende jaren. Er zijn in 2022 4 werkgroepen actief geweest:

1. Werkgroep “Zwangeren in kwetsbare situaties”

2. Werkgroep “Anderstaligen”

3. Werkgroep “Samenwerking-vroegsignalering”

4. Werkgroep “Samenwerking-duidelijkheid in wie wat doet”.

De coalitie Kansrijke start groeit, tijdens de coalitiebijeenkomst van 22 november 2022 waren er ruim 40 partners betrokken ten opzichte van zo’n 25 in 2021. Het netwerk bestaat nu o.a. uit de GGD, MWW, Welzijn Middelburg, Orionis, het ADRZ, Mijn Verloskundige Praktijk, NOVA verloskundigen, Walchers Wonder, Provinciale Kraamzorg, Veilig thuis, Homestart, Nu Niet Zwanger, JOGG, ZHCO/Periscaldis, Scalda, Emerigs Preventie, Zorgstroom, Meldpunt Schuldhulpverlening, Stichting Samen Oplopen, Het Aandachtshuis en TIM. Ook ervaringsdeskundigen zijn aangehaakt. Uit de bijeenkomst bleek wederom de betrokkenheid en meerwaarde die partners zien in dit netwerk. In 2022 is vooral gekeken naar het inzichtelijk krijgen van verbetermogelijkheden. Hieruit zijn verschillende initiatieven voortgekomen waarvan sommigen al gestart zijn en anderen in 2023 tot uitvoering worden gebracht.

Inzet POH-J (praktijkondersteuner huisarts) (GGZ)

In het eerste kwartaal van 2021 is besloten om de inzet POH-(J)GGZ te versterken middels het financieren van 1 extra formatieplaats POH Jeugd. Door krapte op de arbeidsmarkt heeft het invullen van deze fte vertraging opgelopen. Uiteindelijk is de POH-(J) GGZ in augustus 2022 gestart.

Samen Oplopen

Samen Oplopen (mede gefinancierd vanuit het LPA) bevordert de positieve gezondheid. Het wordt uitgevoerd door Welzijn Middelburg. En heti is vernieuwend en geeft duurzame contacten tussen inwoners die hun leven goed op orde hebben en de kwetsbare gezinnen en jongeren. De 2 coördinatoren van Welzijn Middelburg zijn getraind. Zij trainen vervolgens de vrijwilligers en koppelen deze aan gezinnen. In totaal hebben zich in 2022 56 mensen gemeld met interesse om vrijwilliger te worden bij Samen Oplopen. Daarvan zijn er daadwerkelijk 5 vrijwilliger geworden en zijn gekoppeld aan een gezin. De vrijwilligers zijn enthousiast. Ze voelen zingeving door te steunen en ze zien gezinnen opknappen, stappen maken en ontspannen.

Impuls Mentale Gezondheid door het Stadsklooster Sympelhuys (project vanuit het LPA-2022)

13 mei 2022 werd officieel het Stadsklooster Sympelhyus geopend. Een plek voorontmoeting, stilte en bezinning, welke laagdrempelig is. Daarnaast wordt gewerkt aan het aanbieden van maaltijden voor minder daadkrachtigen in onze gemeente.

Vitale jonge ouders (project vanuit het LPA-2022)

Een project van het Aandachtshuis en Biessonder om de expertise op Eenzaamheid te vergroten met deskundigheidsbevordering. Eenzaamheid is een item dat vaak gekoppeld wordt aan ouderen, maar met dit project wordt extra aandacht gegeven aan de nieuwe doelgroep; jonge ouders. Jeugdverpleegkundigen van de GGD, maar ook partners van Maatschappelijk Werk Walcheren en Welzijn Middelburg zijn hierop getraind.

Burnout preventie (project vanuit het LPA-2022)

Het doel is inwoners van Middelburg begeleiden bij hun mentale en fysieke gezondheid met een multidisciplinaire aanpak (coaching en osteopathie). In 12 weken (in plaats van gemiddeld 9 maanden) kunnen mensen weer terug de maatschappij in keren en/of weer terugkeren naar de werkvloeren. Huisartsen, welzijnscoaches en praktijk ondersteuners zijn enthousiast in deze samenwerking. In totaal zijn er 9 multidisciplinaire coachingstrajecten gestart in 2022.

Baby-Ouder interventie (project vanuit LPA-2022)

Kinderen van ouders met psychische problemen lopen een hoger risico op het ontwikkelen van psychische problemen. Leeftijd blijkt hierbij een van de belangrijkste risicofactoren te zijn. Hoe jonger het kind dat wordt geconfronteerd met de ziekte van de ouder, hoe groter de kans op het ontwikkelen van ernstige psychische problemen. Ook de ouder-kind interactie is een belangrijke risicofactor. Als de kwaliteit hiervan laag is, kan dit leiden tot een onveilige hechtingsrelatie met als gevolg een verhoogd risico op problemen bij het kind. Met deze extra interventie van EmergisPreventie worden jonge ouders met een hoger risico op psychische problemen begeleid. Het doel van de baby-ouder interventie is ervoor zorgen dat de ouder een goede band krijgt met zijn/haar baby en met meer zelfvertrouwen ouder kan zijn. Afgelopen jaar is er veel geïnvesteerd in het leggen van samenwerkingen met bijvoorbeeld TIM en is casuïstiek opgepakt.

Eenzaamheid

In Middelburg is relatief veel eenzaamheid onder volwassenen/ouderen. Ongeveer 45% voelt zich namelijk wel eens eenzaam. Onder jongeren speelt eenzaamheid ook een rol. Dit komt vaak door een gebrek aan ‘echte’ contacten en door het vele gebruik van sociale media. Dit wordt nog niet altijd gesignaleerd en opgepakt. Inwoners komen bij de huisarts met klachten als vermoeidheid, pijn in de nek, maar ook stress, angst en somberheid. Vaak spelen onderliggende sociaal maatschappelijke problemen een rol. Denk aan het overlijden van een partner, verlies van werk of eenzaamheid. Wij willen zorgen dat dit soort klachten eerder gesignaleerd en opgepakt worden via een sterkere verbinding van het sociaal met het medisch domein. Middelburg doet mee met het project 'samen tegen eenzaamheid’.

Stress onder jongeren

Onder jongeren is een toename van ervaren stress te zien. Ook ervaren de jongeren in Middelburg meer stress dan jongeren elders in het land. Sociale media doen soms vermoeden dat elke dag een fantastisch dag hoort te zijn. Wij zullen meer aandacht creëren voor leren praten over gevoelens en leren wat normaal is. Daarbij vinden we het belangrijk om te leren herkennen wanneer het niet goed is, en behoeften aan te geven. Bovendien zullen we achterhalen wat ouders daarin nodig hebben en daarin ondersteunen.

Reguliere inzet van Emergis-preventie op:

• (V)echtscheidingen en gevolgen

• Kinderen van ouders met psychische problemen (KOPP), kinderen van ouders met een verslaving (KVO)

• Psychosociale problematiek binnen eigen netwerk

• Eenzaamheid en Depressie

• Kwetsbaarheid / grensoverschrijdend gedrag

Gezonde Leefomgeving

Er zijn inmiddels 22 watertappunten gerealiseerd. (www.drinkwaterkaart.nl). Dit thema heeft aandacht via de Gezonde School en de thema’s 1 t/m 4 van de werkagenda leveren tevens een bijdrage aan de gezonde leefomgeving.

Uitvoeren wettelijke taken WPG

Tevens heeft de gemeente een aantal wettelijke taken vanuit de Wet publieke gezondheid (WPG). Deze taken heeft de gemeente Middelburg grotendeels belegd bij de GGD Zeeland.

De GGD heeft hun taken, na een periode crisisorganisatie geweest te zijn, grotendeels weer op kunnen pakken. Deze zijn wel onder druk komen te staan vanwege arbeidskrapte, bezuinigingen en dat wat er nodig is om de publieke gezondheid op peil te houden (insteken op preventie). Dit alles heeft geresulteerd in forse begrotingswijziging per 1 januari 2023.

Het Prenataal Huisbezoek is vanaf 1 juli 2022 toegevoegd aan het Basis Taken Pakket JGZ. Het programma ‘Nu Niet Zwanger” is geborgd. Kortdurende Videohometraining en het 18 maanden huisbezoek worden ingekocht als Aanvullende Dienst JGZ. Deze extra diensten worden ingekocht om preventie en vroegsignalering te bevorderen.

Milieu

Uitvoering geven aan de Middelburgse Visie Milieu 2019-2025

“Duurzaamheid” loopt door alle portefeuilles en beleidsvelden heen. De meest effectieve manier is integraal meenemen, waarbij in voorstellen de bijdrage aan het behalen van de doelstellingen op duurzaamheid wordt meegenomen.

Thema - Klimaat en Energie - gedeelde opgave

Klimaat en Energie is één van de vier gedeelde opgaven van college en gemeenteraad.

Het doel is om in 2050 volledig energieneutraal te zijn en te streven naar een duurzaam gebouwde omgeving. Een omgeving die voorziet in de huidige behoefte, maar ook (economische) waarde heeft in de toekomst.

In het nationaal Klimaatakkoord (KA) staat hoe we in Nederland de mondiale klimaatafspraken van Parijs vertalen naar beleid en uitvoering. Zeeland draagt, net als de andere Nederlandse regio’s, zijn steentje bij aan het Klimaatakkoord. Zeeland is als gehele provincie één van de 30 RES-regio’s. De RES 1.0 (Regionale Energie Strategie) voor Zeeland is eind 2020 vastgesteld door de raad en wordt elke twee jaar herijkt. In 2022 is gestart met de RES 2.0. Zowel het Klimaatakkoord als de RES geven de richting en wettelijke verplichtingen aan om in 2050 CO2 neutraal te zijn. Met name op het gebied van de verduurzaming van de gebouwde omgeving, mobiliteit, de bedrijven, de eigen organisatie en de opwekking van duurzame energie heeft de gemeente veel taken en verantwoordelijkheden. De aanpak vindt plaats per thema.

In 2022 heeft de gemeenteraad besloten dat Circulariteit aan het Strategisch project Klimaat en Energie moet worden toegevoegd. Verder is besloten om een actieplan voor de periode tot 2030 op te stellen met acties die gezamenlijk ervoor zorgen dat de doelstellingen voor 2030 worden behaald (o.a. 50% CO2 reductie t.o.v. 1990).

Ook is ingezet op communicatie en bewustwording over duurzaam wonen. Er is een communicatieplan opgesteld. Dit omvat onder andere paginagrote advertenties in De Bode, begin 2022, en het promoten van ons energieloket Duurzaam Bouwloket via onder andere social media en de wijk- en dorpstafels. Zeeuws-breed worden vanuit de RES campagnes opgezet. De overeenkomst met Energiek Zeeland is niet verlengd, maar inwoners kunnen nog steeds gebruik maken van het advies aan huis via Zeeuwind.

In 2022 is samen met andere Zeeuwse gemeenten aanspraak gemaakt op de bijdrage vanuit het Nationaal Isolatieprogramma. Hiervoor zijn gezamenlijke acties ontwikkeld die in 2023 in alle gemeenten worden uitgevoerd en inwoners moeten ontzorgen en tegemoetkomen aan het verduurzamen van hun woningen.

Kantoren zijn vanaf 2023 verplicht een label C te hebben. Via het Zeeuws Energie Akkoord hebben de Zeeuwse gemeenten gezamenlijk een actie opgezet om kantoren hierover te informeren en de stand van zaken geïnventariseerd. Na de inventarisatie zijn er nog ca. 20 kantoren die (mogelijk) niet voldoen. Vervolgacties volgen in 2023.

De monumenten in Nederland vormen samen ca. circa 2% van het totaal aantal gebouwen. In de gemeente Middelburg is dat circa 4%. Dat lijkt relatief weinig. Toch is het belangrijk dat ook monumenten worden verduurzaamd. Ze bepalen immers in grote mate het karakter van onze dorpen en (binnen-)steden, en om ze te behouden en door te kunnen geven aan toekomstige generaties moeten we ze toekomstbestendig maken. Het verduurzamen van monumenten en het beschermen van de monumentale waarden is een complexe opgave. Het eerder ontwikkelde Duurzaam Monumentenpaspoort vormde het uitgangspunt voor de pilot met een DuMo-coach die in 2022 is afgerond. De uitkomsten van deze pilot worden meegenomen bij de evaluatie van de Nota Ruimtelijke Kwaliteit. In 2022 is al het afwegingskader voor zonnepanelen binnen de beschermde stadsgezichten aangepast zodat op locaties waar het beschermingsbelang van het stadsgezicht niet wordt geschaad plaatsing van zonnepanelen toch toegestaan kan worden.

In de Nota Ruimtelijke Kwaliteit willen we aansluiten bij de verduurzamingsrichtlijnen van de Stichting Erkende Restauratiekwaliteit Monumentenzorg (ERM). De ERM beheert de beoordelings- en uitvoeringsrichtlijnen zoals die worden vastgesteld door het Centraal College van Deskundigen Restauratiekwaliteit. Hierdoor verschaffen we niet alleen een professionele kennisbron en duidelijkheid aan eigenaren maar blijft dit onderdeel van de nota ook actueel en borgen we dat verduurzamingsmaatregelen op een bij het monument passende manier worden uitgevoerd.

We nemen actief deel aan de werkgroep Duurzaamheid van de Federatie Grote Monumentengemeenten die onder meer als klankbord fungeert voor de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed. Verder worden in regionaal verband startprojecten uitgevoerd die in de RES zijn benoemd. Middelburg is trekker van o.a. de Proeftuin Aardgasvrije Wijken en duurzaamheidsscans voor bedrijven. En we zijn betrokken bij o.a. het project voor het verduurzamen van VVE’s (VVE=Vereniging Van Eigenaren), waarvoor een aanmoedigingsbudget voor de eerste stappen (voor advies en bijeenkomsten) beschikbaar is gemaakt.

In 2022 is de Oostkerk verduurzaamd en kreeg de entree van de Schouwburg verticale zonnepanelen in de vorm van “toneelgordijnen” langs de entree.

Transitie Visie Warmte

Als het gaat om de verduurzaming van de gebouwde omgeving is vooral de Transitie Visie Warmte (TVW) belangrijk. Hierin wordt aangeven op welke manier de wijken van het aardgas af gaan. Dit is voor een groot deel gezamenlijk met de andere Zeeuwse gemeenten opgepakt. In 2022 zijn diverse pilots en acties opgezet. Met de ervaringen van deze pilots en acties zullen (wijk)uitvoeringsplannen worden opgesteld. Dit om samen de concrete stappen richting aardgasvrij te bepalen.

Het Europese project SHIFFT richt zich hier ook op. Onderzocht wordt of door middel van co-creatie stappen gezet kunnen worden in de route naar een aardgasvrije woonomgeving. Daarnaast wordt sportcomplex De Blikken in Arnemuiden verduurzaamd en aardgasvrij gemaakt. Ook de proeftuin “aardgasvrije wijken” in Dauwendaele sluit hierbij aan. Deze proeftuin is om een deel van de wijk van een warmtenet met restwarmte te voorzien. De raad heeft in februari 2022 haar goedkeuring gegeven om het onderzoek naar de haalbaarheid en de uitwerking van het warmtenet voort te zetten. In november 2022 is een drukbezochte warmtemarkt georganiseerd om inwoners van Dauwendaele te informeren over het warmtenet en over maatregelen die men nu al (en sowieso) kan nemen om energie te besparen.

Om snel te beginnen met de uitvoering van de warmtetransitie zijn twee externe partijen ingeschakeld die inwoners op verschillende manieren aanzetten tot verduurzaming van hun woningen: Winst uit je woning en Buurkracht. Hun methodes worden uitgetest en de ervaringen en resultaten zijn gedeeld met andere Zeeuwse gemeenten. We hebben als eerste gemeente in Zeeland een collectieve inkoopactie opgezet met Winst uit je woning, waarbij ruim 12.000 woningeigenaren zijn aangeschreven met het aanbod om duurzame maatregelen aan te schaffen. Dit werd over het algemeen positief ontvangen en de respons op de brieven was hoog. De acties met zowel Buurkracht als Winst uit je woning lopen nog door in 2023.

Duurzame elektriciteitsopwekking en infrastructuur

• Voor het opwekken van duurzame energie wordt in eerste instantie ingezet op zonne-energie op daken. In 2021 en 2022 zijn daarom alle eigenaren/gebruikers van grote daken aangeschreven. In totaal gaat het om ongeveer 800 brieven. De bedrijven konden zich aanmelden bij het loket en krijgen gratis advies over opwekken van zonne-energie op hun gebouw. Er wordt gekeken naar de constructie, subsidies, aansluitmogelijkheden en dergelijke. Het geheel leidt tot een onafhankelijk advies. In totaal hebben 63 bedrijven zich aangemeld voor advies. Hoeveel bedrijven er uiteindelijk overgaan tot aanschaf is (nog) niet bekend.

• Voor kleine windturbines is in 2022 volop onderzoek gedaan, overleg gepleegd en in 2023 hopen we met een voorstel te kunnen komen, hoe om te gaan met kleine windturbines. Hierbij wordt ingezet op samenwerking met de HZ University of Applied Sciences.

Thema - Duurzame gemeentelijke organisatie

Energiebesparing Openbare Verlichting

De landelijke doelstelling is een besparing van 50% in 2030 ten opzichte van 2013. Bij regulier onderhoud wordt het energieverbruik verder teruggebracht via investeringen die binnen de levensduur terug te verdienen zijn. Volgens het ‘Fit for 55’ – pakket van de Europese Commissie moet de uitstoot van broeikasgassen in 2030 met 55% omlaag ten opzichte van het niveau van 1990. Inmiddels heeft de gemeente Middelburg ten opzichte van 1994 58,8 % energie bespaard voor openbare verlichting. Hiermee is al voldaan aan de doelstelling ‘Fit for 55’.

Energieneutraal Middelburg – Gemeente als voorbeeld

De gemeente kan naast het faciliteren en stimuleren vooral een rol spelen door het goede voorbeeld te zijn. Bij uitvoering werkzaamheden vanuit gebouwbeheerplan worden energiebesparende maatregelen zoveel mogelijk meegenomen. Waar van toepassing wordt onderzocht of bij de uitvoering een combinatie mogelijk is met Europese projecten.

In 2022 is gewerkt aan de Verduurzamingsstrategie en bijbehorende Routekaart voor gemeentelijk vastgoed. Deze routekaart wordt vanaf 2023 uitgevoerd. Gepland is om te starten met het (bijna) energieneutraal maken van drie gemeentelijke gebouwen. Verder wordt bij een eigen gebouw de cv-installatie waterzijdig ingeregeld. Deze trajecten worden goed gemonitord om de geleerde lessen bij de volgende projecten/gebouwen in de praktijk toe te passen.

In de routekaart wordt aan de raad budget gevraagd en een voorstel gedaan om, naast de drie pilotgebouwen, het crematorium en de gymzalen te verduurzamen. Er wordt een planning voor de komende 10 jaar overlegd met het doel om in 2023 te voldoen aan de Provinciale doelstellingen voor wat betreft CO2-besparing. Bij een wijziging of na 10 jaar wordt een nieuwe planning voor de dan volgende 10 jaar voorgesteld aan het college.

Circulaire economie - Gemeente als voorbeeld

In 2022 zijn alle Zeeuwse college’s akkoord gegaan met de aanpak. Er is besloten samen met alle Zeeuwse gemeenten gezamenlijk beleid op te gaan stellen voor circulaire economie en een uitvoeringsagenda. De verwachting is dat het conceptbeleid medio 2023 gereed is.

Maatschappelijk Verantwoord Opdrachtgeven

In 2022 is gestart met de voorbereiding voor deelname aan het Manifest Maatschappelijk Verantwoord Opdrachtgeven en Inkopen (MVOI) met als doel dit in 2023 te realiseren.

Thema - Bodem

De bodem is de basis voor de meeste menselijke activiteiten. Om ontwikkelingen uit te kunnen blijven voeren is het doel de kansen en kwaliteiten van de bodem duurzaam benutten.

Historische bodemverontreiniging (onder andere met lood) in relatie tot volksgezondheid

In Middelburg komt vooral binnen de stadsveste in het centrum, in de oude dorpskernen en langs de oude doorgaande wegen zoals de Noordweg historische bodemverontreiniging voor. In 2022 is in samenwerking met de andere Walcherse en Zeeuwse gemeenten gestart om te onderzoeken op welke manier dit meegenomen kan worden bij de uitvoering van de Omgevingswet.

Op een voormalige Shell locatie, Koudekerkseweg 14, zijn in 2022 de opstallen gesloopt en is de bodem gesaneerd. Hierbij zijn de vijf ondergrondse brandstoftanks verwijderd. De vervuilde grond is afgevoerd naar ATM in Moerdijk.

Omgevingswet - onderdeel bodem

Vanuit het Zeeuws Platform Bodembeheer (samenwerking tussen de 13 Zeeuwse gemeenten, het Waterschap en Provincie Zeeland) wordt het vervallen van de Wet Bodembescherming in de nieuwe Omgevingswet verder voorbereid. De bevoegdheid die nu nog bij de Provincie ligt, komt bij de gemeente te liggen. Vanuit de Rijksoverheid zijn er op dit moment geen specifieke financiële middelen om deze taken vanaf inwerkingtreding Omgevingswet uit te voeren.

Thema - Water en Klimaatadaptatie

Stedelijk Water Programma

In 2022 is in het kader van het Stedelijk Water Programma Middelburg 2021-2030 (SWP) 0,3 ha. verhard oppervlak van het gemengde rioolstelsel afgekoppeld in de Koudekerkseweg. Daarnaast is het riool gerenoveerd onder de Schroeweg. De verantwoording is verder uitgewerkt in de paragraaf Onderhoud kapitaalgoederen bij het onderdeel riolering.

Klimaatadaptatie Strategie Zeeland (KaSZ)

Door klimaatverandering neemt de kans op wateroverlast, hitte, droogte en overstromingen toe. Dat levert risico’s op voor de economie, gezondheid en veiligheid. In het Deltaplan Ruimtelijke adaptatie staat hoe gemeenten, waterschappen, provincies en het Rijk het proces van ruimtelijke adaptatie willen versnellen en intensiveren. Voor de uitvoering van het Deltaplan is binnen Zeeland een gezamenlijke uitvoeringsagenda opgesteld. De gemeente Middelburg is één van de deelnemers van het Zeeuws Kernteam Klimaatadaptatie. Het Kernteam is bewaker van de uitvoering van de Klimaatadaptatiestrategie Zeeland (KasZ).

Aanpassen aan het klimaat raakt veel facetten. Kwetsbare groepen zijn bijvoorbeeld extra kwetsbaar voor hitte. Woningcorporaties zullen hun woningvoorraad klimaatbestendig moeten maken voor hitte. Daarnaast kunnen zij hun bijdrage leveren door regenwater van de daken ter plaatse te bergen of af te laten voeren via het schoonwaterriool. In de prestatieafspraken is klimaatadaptatie meegenomen.

Impulsregeling Klimaatadaptatie

Vanaf 1 januari 2021 kan de gemeente via de Impulsregeling klimaatadaptatie een bijdrage van het Rijk aanvragen om:

• klimaatadaptieve maatregelen versneld uit te laten voeren

• geplande ruimtelijke maatregelen uit te breiden met adaptiemaatregelen

• nieuwe adaptatiemaatregelen op te pakken.

De maximale bijdrage van het Rijk is 1/3 van de totaalkosten besteedt aan de uitvoering van klimaatadaptieve maatregelen. De klimaatadaptieve maatregelen dienen een positieve bijdrage te leveren aan het verkleinen van de kans op wateroverlast, droogte en overstromingen.

In 2022 zijn een aantal beheerprojecten geselecteerd die hiervoor in aanmerking komen. Dit zijn:

• Koninginnelaan

• Radenhove

• Arie van Driellaan

Thema - Klimaatbestendig groen in de Woonomgeving

Klimaatbestendig openbaar groen draagt bij aan de volksgezondheid door o.a. het verminderen of voorkomen van hittestress. Daarnaast kan dit openbaar groen (extra) regenwater opvangen dat niet via het riool afgevoerd hoeft worden.

Groene schoolpleinen

Dit jaar heeft Middelburg weer meegewerkt aan de Groene Revolutie Zeeuwse Schoolpleinen. Bij basisscholen ABS Middelburg en Archipelschool De Lonneboot is een deel van het verharde schoolplein omgevormd tot groen. De vergroening brengt kinderen dichter bij natuur en levert een bijdrage aan de klimaatopgaven.

Europees project Cool Towns

Een klimaatbestendig openbaar groen draagt bij aan de volksgezondheid door o.a. het verminderen of voorkomen van hittestress. Het Europese project Cool Towns is in 2022 afgerond. Het Zusterplein is heringericht met groene parkeerplaatsen, enkele groenstroken en groene wanden. Aan de Kanaalweg is 4800 m2 stenen vervangen door groen. Daarnaast is een groene wand geplaatst aan het Stadskantoor. De gemeente Middelburg (in samenwerking met het Waterschap Scheldestromen) geven hiermee het goede voorbeeld aan de inwoners. Extra groen vermindert niet alleen overlast door hitte maar ook wordt overlast door droogte of hevige neerslag voorkomen of verminderd. Daarnaast is er in 2022 een groene wanden geplaatst bij Basisschool de Lonneboot in Nieuw- en Sint Joosland.

Thema - Geluid en lucht

In de Middelburgse Visie Milieu is als doel gesteld dat de kwaliteit op het gebied van geluidshinder en luchtverontreiniging niet verslechterd. En waar mogelijk verbeterend gericht op een duurzame samenleving en leefomgeving.

Op een landelijke lijst staan woningen die aan hoge geluidsniveaus door weg- en/of railverkeer worden blootgesteld. Al jaren wordt aan deze lijst gewerkt door middel van het uitvoering van geluidssaneringen. In 2022 is vooral gewerkt aan de projecten Poeledaeleweg en Walcherseweg. De Poelendaeleweg is afgewaardeerd naar 30 km/h.

De inwerkingtreding van de Omgevingswet in weer uitgesteld en de uitgangspunten m.b.t. de Basisgeluidsemissie (BGE) zijn gewijzigd en uitgesteld. De verwachting is nu dat de BGE pas in 2027 moeten zijn vastgesteld voor alle gemeentelijke wegen vanaf 2500 motorvoertuigen per etmaal. De Walcherse gemeenten werken zo veel mogelijk samen m.b.t. werkzaamheden die voortvloeien door inwerkingtreding Omgevingswet.

De gemeente Middelburg ondersteunt net als de andere Zeeuwse gemeenten de uitvoering van het Schone Luchtakkoord van de Provincie Zeeland. Om overlast van houtstook zo veel mogelijk te voorkomen werkt Middelburg overeenkomstig de vaste maatregelen voor houtstook van het Schone Lucht Akkoord.

Thema - Externe Veiligheid

Er is verder gevolg gegeven aan het project externe veiligheid in het BHV-plan. Er is bij Omgevingsdienst NL een ontwikkelbudget voor nieuwe prioriteiten versterking omgevingsveiligheid aangevraagd door de Regionale uitvoeringsdienst Zeeland. De gemeente Middelburg zit samen met de Regionale uitvoeringsdienst, de gemeente Goes en de Veiligheidsregio Zeeland in het projectteam.

Thema - Afval

Uitvoering afvalbeleidsplan

De landelijke doelen zijn:

• 2020: 100 kilo restafval

• 2020-2025: 100 kilo restafval én focus op kwaliteit

• 2050: Nederland Circulair: zo veel mogelijk recycling

In de loop van 2022 is een analyse en evaluatie opgesteld. Per 1 januari 2021 is Diftar ingevoerd (apart betalen voor het aanbieden van restafval). De resultaten zijn erg positief. In de loop van 2022 is een analyse en evaluatie opgesteld. De hoeveelheid restafval van gemiddeld 178 kilogram per inwoner in 2020 is in 2021 gezakt naar 122 kilogram per inwoner in 2021 en 115 kilogram per inwoner in 2022. In 2023 is Diftar voortgezet.

Deze hoeveelheden zijn exclusief grofvuil en verbouwingsrestafval van de milieustraten. De hoeveelheid grofvuil en verbouwingsrestafval tellen mee in de ambitie. In 2021 was dit voor Middelburg nog eens 26 kilogram per inwoner. In 2022 was dit circa 24 kilogram.

Extra aanpak zwerfafval

Het project Schoon Zeeland is gericht op Natuur- en Milieueducatie van (basis)scholieren. Het blijkt namelijk dat er een verband is tussen gerichte educatie op school en kennis, houding en gedrag op latere leeftijd.

Vanuit de extra aanpak zwerfafval vragen we jaarlijks scholen aandacht te schenken aan educatie. De middelen waren in 2022 nog beschikbaar maar in 2023 niet meer. In de Nederlandse implementatie van de SUP-Richtlijn (Single-Use Plastic) is bepaald dat de vergoeding achteraf wordt betaald. De SUP-vergoeding voor 2023 wordt vastgesteld (uiterlijk 1 juni 2024) en uitbetaald (uiterlijk 1 november 2024) in 2024 en is ter bekostiging van zwerfafvalkosten die in 2023 worden gemaakt. Meer informatie is hier nu nog niet over bekend.

Thema – Verkeer en Vervoer

Energieneutraal Middelburg – Mobiliteit

Bij mobiliteit geldt eerst inzetten op energie besparen en dan hernieuwbare energie toepassen om de mobiliteit te verduurzamen.

De fiets staat in het mobiliteitsbeleid op nummer één. In een (continu) participatief proces worden (gezamenlijk met maatschappelijke organisaties) fiets stimulerende en/of verkeersveiligheid verhogende maatregelen voorgesteld. Afhankelijk van de beschikbare financiële middelen worden deze op korte of langere termijn uitgevoerd.

Om in 2025 in de laadbehoefte van elektrische personenauto’s en bestelauto’s te voorzien zijn ongeveer 600 openbare laadpunten nodig. In 2030 zijn ongeveer 1.700 laadpunten nodig voor deze gebruikersgroep (een laadpaal heeft meestal twee laadpunten).

In 2022 hebben we voor 24 nieuwe locaties een verkeersbesluit genomen. Hierbij zijn 26 laadpalen geplaatst. Er zijn 15 aanvragen om uiteenlopende redenen afgewezen. In 2022 zijn 18 vergunningen verleend voor een verlengde private aansluiting (= laadkabel vanuit huis naar e-auto geparkeerd op de openbare weg).

Zie voor verdere informatie over mobiliteit het programma verkeer, vervoer en waterstaat van deze jaarrekening.

Thema - Bedrijven Milieuhandhaving

Milieuhandhaving

Middelburg heeft bijna 1.200 inrichtingen (bedrijven) in de zin van de Wet milieubeheer (Wm). De gemeente is voor deze inrichtingen het bevoegd gezag en heeft onder andere als taak de naleving van de milieuvoorschriften te controleren. De uitvoering van vergunningverlening, toezicht en handhaving (VTH) van de hoogste categorie inrichtingen (totaal zo’n 150 bedrijven) is ondergebracht bij de Regionale Uitvoeringsdienst Zeeland (RUD). De gemeente voert voor de 1.050 resterende milieubedrijven de VTH-taken zelf uit. In voorbereiding op de Omgevingswet (Ow) is gebleken dat er mogelijk zo’n 200 stuks extra inrichtingen (onder de Ow locatie met milieubelastende activiteit) ingebracht moeten worden bij de RUD.

In 2022 zijn er door de milieutoezichthouders twee projecten uitgevoerd:

• project ondermijning Arnestein:

  In het vervolg op het project Arnestein (ondermijning), dat van 2018 t/m 2021 heeft geduurd, namen de toezichthouders milieu ook in 2022 deel aan ‘ondermijning’ controles. De succesvolle samenwerking met de collega’s van openbare orde en veiligheid, de RUD Zeeland, politie, Belastingdienst etc. is voortgezet en vond in de gehele gemeente plaats.

• project informatieplicht energiebesparing:

  In 2022 zijn er bij 80% van de bedrijven op locatie een eerste controle uitgevoerd. Bij 20% is reeds een hercontrole (controle of geconstateerde overtredingen zijn opgelost) uitgevoerd. Dit project loopt zo voortvarend dat mede hierdoor de gemeente Middelburg de Energy Award 2022 heeft gekregen. Door met haar bedrijven en instellingen in gesprek te gaan heeft de gemeente de hoogste score (landelijk) ingediende rapportages voor de informatieplicht energiebesparing behaald. 

In 2022 heeft de gemeente 244 milieucontroles uitgevoerd:

Naast deze controles zijn er in november en december ook 2 dagdelen besteed aan een gezamenlijke actie controle illegale opslag vuurwerk in opslagloodsen/garageboxen. En in 2022 heeft de gemeente 11 milieu klachten ontvangen en behandeld die inrichting gebonden waren.

Omgevingswet

De Omgevingswet treedt op 1 januari 2024 in werking. We hebben in 2022 aandacht besteed aan onder andere:

• Het in beeld brengen wat de wijzigingen van het basistakenpakket zijn. Er gaan meer activiteiten onder het basis taken pakket vallen. Dit is nog steeds in beweging.

• Het inrichtingenbestand van de gemeente moet worden geactualiseerd. De definitie ‘milieu inrichting’ verdwijnt en er komen mba’s (milieu belastende activiteiten) voor in de plaats.

Effecten maatregelen financieel herstelplan

Voor de effecten in 2022 van de maatregelen uit het financieel herstelplan verwijzen wij naar de paragraaf Bedrijfsvoering.

Beleidsindicatoren

Milieu

Volksgezondheid

Wat heeft het gekost?

Toelichting op het financiële resultaat (+ voordeel / - nadeel)

We verantwoorden onze financiële cijfers op hoofdlijnen. Dat betekent dat we alleen afwijkingen van € 25.000 of hoger toelichten. De post “overig” gaat telkens over één of meerdere afwijkingen die kleiner zijn dan € 25.000.