COVID-19

Inleiding

Naast de programma's moeten gemeenten minimaal zeven programma overstijgende paragrafen in de begroting en jaarrekening opnemen (BBV-verplichting). In de paragrafen staat belangrijke informatie voor raadsleden waarmee zij inzicht krijgen in de financiële positie van de gemeente, de beheersmatige aspecten en de risico's. Het staat de decentrale overheid echter vrij om naast deze verplichte paragrafen zelf paragrafen aan de begroting of jaarstukken toe te voegen.

Binnenlandse Zaken heeft de gemeenten geadviseerd om in hun jaarrekening een speciale COVID-paragraaf te maken. Op die manier kunnen raadsleden in één oogopslag zien welke gevolgen corona op hun begroting heeft gehad en welke maatregelen er zijn genomen.

Maatschappelijke gevolgen

Ook in 2021 hebben wij de gevolgen van COVID-19 ervaren. Na al het persoonlijke leed dat corona bij veel inwoners en hun familieleden en vrienden met zich meebracht in 2020, was het de verwachting dat we in de zomervakantie weer meer en meer terug konden naar het normale leven. Niet alleen door de oprukkende deltavariant, maar ook door een groeiende kloof tussen gevaccineerden en niet-gevaccineerden resulteerde in het feit dat Nederland een moeizaam najaar zou krijgen. Deskundigen waarschuwden dat de solidariteit onder druk is zou komen te staan. Nieuwe maatregelen waren noodzakelijk. De omikronvariant diende zich aan. Deze variant was in december al dominant in Nederland. Om de snelle opmars en een stijging van het aantal coronapatiënten in de ziekenhuizen en op de IC’s te voorkomen, ging Nederland in een harde lockdown. Dit alles zorgde ervoor dat gevolgen voor de inwoners en de ondernemers bleven aanhouden. Hieronder een aantal maatschappelijke gevolgen van de coronapandemie genoemd.

Ook dit jaar is een aantal evenementen door de coronamaatregelen niet doorgegaan. Veel ondernemers hadden het, ook met de aangeboden steun vanuit de Rijksoverheid, lastig om het hoofd boven water te houden. Vooral zelfstandigen met een middeninkomen, maar zonder vermogensbuffer, zijn door de inkomensval in de knel gekomen. Waar bedrijven noodgedwongen afscheid van personeelsleden hebben moeten nemen zijn het veelal eerst de flexkrachten die worden ontslagen. De vraag is dan ook of zij bij het aantrekken van de economie weer snel een andere baan kunnen vinden.

De vervagende scheiding tussen werk en privé ten gevolge van het thuiswerken leidt tot soms spanning in de thuissituatie zich uitend in stress, prikkelbaarheid en uiteindelijk mogelijk tot depressies en burn-out. Het wegvallen van reistijd kan stress-verminderend werken, maar ontneemt voor ov-forenzen bijna dagelijkse beweging. Mensen die met de auto naar het werk gaan, krijgen er tijd om te bewegen bij.

De coronapandemie heeft een enorme claim gelegd op de capaciteit in de gezondheidssector. Verwacht wordt dat na behandeling veel patiënten nog langdurig klachten zullen overhouden aan hun coronabesmetting. Dit beperkt niet alleen de individuele mogelijkheden van de betreffende inwoners, maar leidt ook tot een toename van de zorgvraag.

Op het terrein van de vrije tijd zijn tal van maatregelen van kracht geweest die gevolgen hadden voor de inwoners. Veel burgers nemen deel aan dit maatschappelijke leven en worden dus in de door hen gewenste deelname beperkt. Dit heeft de mogelijkheden tot ontspanning, ontplooiing, ontmoeting, ondersteuning en onderscheiding onder druk gezet. De oproep om zoveel mogelijk thuis te blijven en thuis te werken heeft betekenen dat de vrije tijd minder ‘vrij’ voelt en dat alleenstaanden, mensen met een kwetsbare gezondheid en ouderen meer eenzaamheid ervaren. De sluiting van voorzieningen en het verbod op evenementen betekende een grote inperking van de vrijheid om de uithuizige vrije tijd naar eigen voorkeur te besteden, inclusief sport- en de kunstbeoefening. De maatregelen hebben mogelijk ook gevolgen gehad voor de cohesieve en verbindende functie tussen verschillende bevolkingsgroepen die aan de sport- en cultuursector wordt toegeschreven. De coronamaatregelen beperkten eveneens het zinvol meedoen via vrijwilligerswerk.

Ook dit jaar hadden de coronamaatregelen grote gevolgen voor alle betrokkenen in het onderwijs: leerkrachten, ouders en leerlingen. Vooral kinderen uit kwetsbare groepen lopen mogelijk leerachterstanden, sociale achterstanden en een kleinere kans op passende doorstroming naar vervolgonderwijs op. Bij ouders nam de draagkracht mogelijk af, terwijl de draaglast toenam en leerkrachten hebben (nog) meer werkdruk ervaren. De sluiting van de middelbare scholen heeft negatieve uitwerking hebben op dat wat geleerd werd. Dit negatieve effect lijkt sterker voor leerlingen uit sociaaleconomisch kwetsbare gezinnen. Voor hen kan daardoor een ‘stapeling’ van achterstanden ontstaan, doordat zij vaker op een lager onderwijsniveau vanuit het basisonderwijs instromen dan kinderen van hogeropgeleide ouders.

De sluiting van scholen valt leerlingen in een kwetsbare thuissituatie, die normaal meer steun op school krijgen, extra zwaar en mogelijk pakt dat nadelig uit voor hun toekomstige mogelijkheden. De maatregel van het sluiten van de mbo scholen betekent een verhoogd risico op studievertraging, minder inkomen, dalende motivatie en een lastigere aansluiting van mbo op hbo. Deze risico’s betreffen alle studenten, maar zijn mogelijk groter voor mbo-studenten met een minder gunstige thuissituatie. Perspectief op stages en behoud van leerwerkplekken houdt de studenten mogelijk beter gemotiveerd.

De arbeidsmarktpositie van mbo’ers is conjunctuurgevoelig. Wanneer er sprake is van een economische crisis die volgt op deze coronacrisis zullen veel mbo studenten geen goede start kunnen maken op de arbeidsmarkt. Op dit moment staan er ondanks de coronacrisis nog steeds vacatures in de Zeeland voor mbo-ers open. Het is niet duidelijk of de sluiting van het hoger onderwijs leidt tot studievertraging. Het op afstand voortzetten van het onderwijs heeft voor studenten met een niet-westerse migratieachtergrond mogelijk eerder negatieve gevolgen voor de kans op studiesucces. Aanpalende maatregelen zorgen ervoor dat er stageplekken en bijbaantjes mogelijk onder druk komen te staan, met eventueel negatieve gevolgen voor de hoogte van de studieschuld of de duur van de studie.

De VNG-commissie Sociale impact COVID-19 heeft gemeenten en Rijk opgeroepen om te werken aan een lange-termijnagenda zodat de samenleving versterkt uit de coronacrisis kan komen. Het is belangrijk deze deels onbekende situatie de komende tijd goed onder ogen te zien. Dat vraagt kennis van wat we al weten, evenals nieuwsgierigheid, alertheid en veerkracht om ons aan te passen aan nieuwe omstandigheden en onvoorziene na-ijleffecten. Dit vraagt dan ook van de gemeente Middelburg om veerkracht en om passende maatregelen de komende tijd te nemen om de negatieve maatschappelijke gevolgen van COVID-19 zoveel mogelijk te beperken en inwoners en ondernemers weer perspectief te geven. Voor een deel betreft dit intensivering van maatregelen waar de gemeente al mee bezig is c.q. voorbereidingen voor aan het treffen is, zoals de vitaliteitsversterkende activiteiten in de wijken in het kader van het programma positieve gezondheid. Voor een ander deel kunnen dit nieuwe activiteiten zijn die de gemeente in samenwerking met inwoners en ondernemers gaat oppakken.

Monitoring Covid-19 gevolgen

Het aanhouden van COVID-19 heeft ervoor gezorgd dat we onze werkzaamheden ook in 2021 anders hebben moeten oppakken. Het college heeft actie ondernomen om de gevolgen voor alle partijen zoveel als mogelijk op te vangen en om de noodzakelijk dienstverlening voldoende te waarborgen. Deze bijzondere situatie heeft ervoor gezorgd dat op sommige onderdelen wederom hogere kosten worden gemaakt, daarnaast zien we ook een terugloop aan inkomsten.

Informeren raad

Bij de tussentijdse bestuursrapportage en de najaarsbrief is gerapporteerd over corona afwijkingen en hierop is de begroting aangepast. Deze paragraaf geeft inzicht in de financiële gevolgen van COVID-19.

Coronacompensatie van het rijk

Coronacompensatie via algemene uitkering

Evenals 2020 hebben gemeenten ook in 2021 middelen ontvangen voor extra kosten en gederfde inkomsten als gevolg van de coronamaatregelen. De totaalbedragen van de verschillende coronacompensaties uit de decembercirculaire 2021 en het 4e t/m 6e steunpakket zijn verwerkt in de jaarstukken 2021. Van een deel van het ontvangen bedrag wordt bij de resultaatbestemming voorgesteld dit te reserveren voor besteding in 2022 deze zijn in de onderstaand tabel aangegeven. Deze regelingen konden niet in 2021 worden afgewikkeld.

Over de compensatie over de inkomstenderving 2021 is nu nog niets bekend qua proces en bedragen. Dit geldt voor alle gemeenten. Feitelijk is hiervan alleen bekend dat er compensatie van inkomstenderving komt, maar niet hoe en wat. Die ‘systematiek’ en dus ook de problematiek is hetzelfde als bij de jaarrekening 2020. Deze opbrengsten zijn dan ook moeilijk te schatten en mogen niet verwerkt worden in de jaarrekening 2021.

Bij de jaarrekening 2020 is een aantal middelen via saldobestemming gereserveerd voor 2021. Al deze middelen zijn afgewikkeld in 2021.

Coronacompensatie via specifieke uitkeringen Rijk

Naast bovenstaande compensatie middelen hebben we ook nog een aantal specifieke middelen gekregen.

De Tijdelijke Ondersteuning Zelfstandig Ondernemers (Tozo) regeling is door Orionis uitgevoerd. De middelen die niet worden besteed vloeien terug naar het Rijk. De verantwoording hiervan is opgenomen in de jaarrekening van deze Gemeenschappelijke Regeling.

Het rijk heeft een specifieke uitkering voor tegemoetkoming verhuurders sportaccommodaties COVID-19 verlengd. De TVS-regeling is bedoeld om de huur van een sportaccommodatie kwijt te schelden als deze accommodatie vanwege de coronamaatregelen niet door amateursportorganisaties gebruikt kon worden. Financieel verloopt dit voor de gemeente budgetneutraal. De verkregen middelen over het laatste kwartaal 2020 zijn in de jaarrekening 2021 verwerkt. Dit geldt ook voor een klein terugbetaling (€ 6.000) van de niet bestede middelen die we als compensatie voor het tweede kwartaal 2020 hebben ontvangen.

Tot slot is van het rijk is een specifieke uitkering ontvangen aan coronasteun voor tijdelijke ondersteuning voor toezicht en handhaving. Dit bedrag is ter dekking van de lasten van de extra ingezette handhavers en is in deze jaarrekening verwerkt.

Deze specifieke regelingen zullen gelijk aan de andere specifieke regeling in de Sisa-bijlage bij de jaarrekening worden verantwoord.

Financiële gevolgen COVID-19

In de tabellen hieronder worden de financiële gevolgen van COVID-19 weergegeven en nader toegelicht.

Coronacompensatie via de algemene uitkering Rijk

Coronacompensatie via specifieke uitkering Rijk

Overige corona-afwijkingenk